Görünce herkesin gülümsediği eski bir anıdır topaçlar… Yalnız çocukların değil büyüklerin de keyifle döndürdükleri, döndürdükçe coştukları bir oyuncak…

Konik biçimli, ucunda kalın bir çivi veya kabara bulunan, parmakla, kamçıyla veya iple çevrilen topacın, jiroskopik (gyroscopic) hareket olarak bilinen, durduğu zaman devrilen ama belli bir ivme verildiğinde bir eksen etrafında dengeli olarak dönebilen bir yapısı vardır.

Topaç, günümüzde olduğu gibi geçmiş dönem kültürlerinde de yaygındı. 5000 yıl öncesinde Babilli çocuklar tarafından topraktan insan ve hayvan biçimlerinde yapılarak oynanıyordu. Topaca, M.Ö 8. yüzyıla ait Hitit kabartmalarında Kral Araras’ın çocuklarının elinde rastlıyoruz. Eski Yunan vazolarında ise resim olarak çıkıyor karşımıza.

Topaç, dünya turuna 1500’lü yıllarda da devam etmiş. Bu kez Flaman Ressam Pieter Bruegel’in 1560 yılında yaptığı, 80 kadar çocuk oyununu anlattığı “Çocuk Oyunları” tablosunda görüyoruz topacı. 1700’lü yılların Avrupa’sında ise bazı köy meydanlarında soğuk kış günlerinde Avrupalı köylülerin, bu köy meydanlarındaki büyük topaçlarla ısınma egzersizleri yaptıkları biliniyor.

DÜNYANIN EN BÜYÜK TOPACI

Oyuncaklar önceleri her kültür içinde doğal malzemeden yapılarak içinde bulunduğu kültürden bir parça taşımaktaydı. Topaç, 5000 yıl öncesinde Babilli çocuklar tarafından topraktan insan ve hayvan biçimlerinde yapılarak oynanıyordu. Truva’da seramikten yapılmış olduğunu görüyoruz. Almanya, Fransa, Hollanda, İsrail, Norveç, Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya gibi dünyanın birçok ülkelerinde ahşap ve plastiğin yanı sıra altın, gümüş, mercan, kemik, cam, boncuk, seramik gibi malzemelerle de topaç yapanlar ve bunları alan koleksiyonerler bulunmakta.

İşte bu evrensel oyuncağın beş bin yıllık öyküsü. Ama öykü burada bitmiyor çünkü topaç dönüyor, dönüyor, dönüyor…

KAYNAKLAR

EMİROĞLU, Kudret: Gündelik Hayatımızın Tarihi. 2002. Ankara. Dost Kitabevi Yayını.
GÖĞÜŞ, Ceren-TERZİ Adem: “Halk Ağızlarında Nesne Adlandırma Yolları ve Topaç 
Örneği”. 5. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri. 2004. 1235-1249 s.
GÖĞÜŞ, Ceren “Geleneksel Çocuk Oyuncaklarında Küreselleşmenin Etkileri. 8. Ulusal El
Sanatları Sempozyumu Bildirileri. İzmir 2005. Bildiriler Kitabı 155-158. s.
ÖZHAN, Mevlüt: Türkiye’de Çocuk Oyunları Kültürü. Ankara 1997. www.sandstrum.com/brian/articles/TİMELİNE/HTML